Νέα άνοιξη του μαρξισμού;

«Γιατί ο μαρξισμός βρίσκεται ξανά σε άνοδο». Έτσι τιτλοφορείται ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε την Τετάρτη στη βρετανική Guardian (που δέχτηκε 1088 σχόλια) και το υπογράφει ο Στιούαρτ Τζέφρις. Πέρα από το αξιοσημείωτο ιδεολογικό και πολιτικό περιεχόμενο του κειμένου, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα στοιχεία που παραθέτει ο αρθρογράφος και τα οποία τεκμηριώνουν την άποψή του για την επικαιρότητα της μαρξιστικής σκέψης. Από το 2008 μέχρι σήμερα οι πωλήσεις του Κεφαλαίου στη Βρετανία έχουν εκτοξευθεί στα ύψη, ενώ το ίδιο ισχύει για το Κομμουνιστικό Μανιφέστο και τα Grundrisse(Βασικές αρχές της κριτικής της πολιτικής οικονομίας). Είναι τόσο ισχυρό το ρεύμα της στροφής στο μαρξισμό που ένας Κινέζος σκηνοθέτης, o Ηe Nian, ανέβασε στη Σαγκάη ένα μιούζικαλ εμπνευσμένο στην εικονογραφημένη διασκευή σε manga, με θέμα το Κεφάλαιο. (το βιβλίο κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις ΚΨΜ)

Παραδόξως, ο αρθρογράφος δεν αναφέρει το θεατρικό έργο του Χάουαρντ Ζιν Ο Μαρξ στο Σόχο, έναν μονόλογο για έναν ηθοποιό, που γράφτηκε το 1999 και έχει ανεβεί σε πολλά θέατρα σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα παιζόταν επί πέντε συνεχείς σεζόν, με τον Άγγελο Αντωνόπουλο στο ρόλο του Μαρξ και η παράσταση προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση. (Το έργο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αιώρα.)

Πρόσφατα, οι πελάτες της γερμανικής τράπεζας Sparkasse στο Chemnitz επέλεξαν το πρόσωπο του Καρλ Μαρξ ανάμεσα σε έναν κατάλογο 10 υποψηφίων για να αποτυπωθεί πάνω στη νέα πιστωτική κάρτα της τράπεζας. (To Tσέμνιτς, πρώην Karl Marx Stadt, με πληθυσμό 240.000 κατοίκους, βρίσκεται στην πρώην Ανατολική Γερμανία και είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Σαξονίας.) Σύμφωνα με το πρακτορείο Ρόιτερς, μια έρευνα που έγινε το 2008 σε Ανατολικογερμανούς έδειξε ότι το 52% απέρριπταν την οικονομία της αγοράς και το 43% επιθυμούσε την επαναφορά του σοσιαλισμού. Όμως εδώ η ειρωνεία έγκειται στο ότι το πρόσωπο του Μαρξ θα στολίσει μια κάρτα που θα βυθίσει τους συμπατριώτες του ακόμα πιο βαθιά στο χρέος.

Ο αρθρογράφος αναφέρεται και σε ορισμένες πρόσφατες μελέτες που υπογραμμίζουν την επικαιρότητα του μαρξισμού και οι οποίες συζητήθηκαν ευρέως. Ανάμεσά τους το βιβλίο Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο (Why Marx was right, 2011) του Βρετανού καθηγητή Λογοτεχνίας Τέριν Ίγκλετον, την Κομμουνιστική υπόθεση του Αλέν Μπαντιού. Ο Τζέφρις αφιερώνει αρκετή έκταση στο νέο βιβλίο του Σλάβοϊ Ζίζεκ Λιγότερο από το Τίποτα: Ο Χέγκελ και η σκιά του διαλεκτικού υλισμού και αναφέρει τα εξής:

Ο Ζίζεκ επιχειρεί να εφαρμόσει τη μαρξιστική σκέψη στην τρέχουσα οικονομική κρίση και υποστηρίζει ότι ο βασικός ταξικός ανταγωνισμός βρίσκεται ανάμεσα στην «αξία χρήσης» και την «ανταλλακτική αξία».

Ποια είναι η διαφορά τους; Kάθέ εμπόρευμα έχει μια αξία χρήσης, που μετριέται ανάλογα με το πώς ικανοποιεί τις ανάγκες και τις επιθυμίας. Αντίθετα, η ανταλλακτική αξία ενός εμπορεύματος μετριέται παραδοσιακά με βάση την εργασία που έχει χρειαστεί για την παραγωγή του. Στον σύγχρονο καπιταλισμό, εξηγεί ο Ζίζεκ, η ανταλλακτική αξία γίνεται αυτόνομη: «Μετασχηματίζεται σε ένα φάσμα αυτοπροωθούμενου κεφαλαίου που χρησιμοποιεί τις παραγωγικές ικανότητες και ανάγκες των πραγματικών ανθρώπων μόνο ως την προσωρινά αναλώσιμη ενσωμάτωση τους. Ο Μαρξ στήριξε τη θεωρία του για την οικονομική κρίση σε αυτό ακριβώς το χάσμα: η κρίση ξεσπάει όταν η πραγματικότητα ταυτίζεται (catches up) με την παραπλανητική αυτοδιαιωνιζόμενη οφθαλμαπάτη του χρήματος που φέρνει και περισσότερο χρήμα –και αυτή η κερδοσκοπική παραφροσύνη δεν μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον, αλλά θα πρέπει να εκρήγνυται με τη μορφή όλο και πιο σοβαρών κρίσεων. Για τον Μαρξ, η κύρια ρίζα της κρίσης είναι το χάσμα ανάμεσα στην αξία χρήσης και την ανταλλακτική αξία, καθώς η λογική της ανταλλακτικής αξίας ακολουθεί τον δικό της δρόμο, χορεύει στον δικό της ρυθμό, άσχετα από τις πραγματικές ανάγκες των πραγματικών ανθρώπων».