Χόμπσμπαουμ: Ο τελευταίος των μαρξιστών

«Έφυγε» ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους μαρξιστές, ο Έρικ Χόμπσμπαουμ. Όπως έγραψε με χαρακτηριστική  σεμνότητα και χιούμορ στην αυτοβιογραφία του (Συναρπαστικά χρόνια, μια ζωή στον 20ό αιώνα, εκδόσεις Θεμέλιο) «δεν ανήκω στους ανθρώπους που φαίνεται να έχουν ταξινομηθεί σε τουλάχιστον μία από τς γνωστές αλυσίδες βιβλιοπωλείων του Λονδίνου στην υποκατηγορία του τμήματος με τις βιογραφίες ως «Προσωπικότητες» ή όπως λένε στην ιδιόλεκτο του σήμερα «Διασημότητες», δηλαδή άνθρωποι που έχουν γίνει για τον οποιοδήποτε λόγο αρκετά γνωστοί ώστε το όνομά τους να εγείρει περιέργεια για τη ζωή τους». Και συνεχίζει λίγο παρακάτω: «Πιθανόν το όνομά μου να ξεχωρίζει στις ιστορίες ενός ή δύο εξειδικευμένων πεδίων γνώσης, όπως ο μαρξισμός και η ιστορία του 20ού αιώνα και πιθανόν να εμφανίζεται και σε ορισμένα βιβλία για τη βρετανική πνευματική ζωή του 20ού αιώνα».

Γεννημένος στην Αλεξάνδρεια το 1917, δραστηριοποιήθηκε στις γραμμές της Αριστεράς ήδη από τα μαθητικά του χρόνια στο Βερολίνο του Μεσοπολέμου. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία κατέφυγε με την οικογένειά του στην Αγγλία. Το 1936 ξεκίνησε τις σπουδές του στην Ιστορία με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και την ίδια χρονιά έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Μεγάλης Βρετανίας, στο οποίο παρέμεινε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80.

Από το 1968 και μετά υπήρξε ένας από τους κύριους εκφραστές της ευρωκομμουνιστικής τάσης μέσα στο κόμμα και υποστήριξε με θέρμη τόσο την άνοιξη της Πράγας όσο και τον Μάη του ’68. Τη δεκαετία του ’80 άσκησε μέσα από τις στήλες του περιοδικού Ο “Μαρξισμός Σήμερα” δριμεία κριτική στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της Μάργκαρετ Θάτσερ και ξεκίνησε μία συζήτηση για την αριστερή ανανέωση του Εργατικού Κόμματος.

Υπήρξε για πάνω από σαράντα χρόνια καθηγητής Ιστορίας στο κολλέγιο Μπίρκμπεκ του Πανεπιστήμιου του Λονδίνου και συνιδρυτής του επιστημονικού περιοδικού “Past and Present”.

Το έργο του περιλαμβάνει πλήθος βιβλίων, τα σημαντικότερα εκ των οποίων περιλαμβάνουν την τετραλογία του για την Ευρωπαϊκή Ιστορία από τον 18ο μέχρι το 20ο αιώνα. (“Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848”, “Η εποχή του κεφαλαίου, 1848-1875″, “Η εποχή των αυτοκρατοριών, 1875-1914”, “Η εποχή των άκρων: ο σύντομος 20ος αιώνας 1914-1991”).

Παρέμεινε δραστήριος στην πολιτική και ακαδημαϊκή ζωή μέχρι το τέλος, προσεγγίζοντας πάντοτε τα κοινωνικά φαινόμενα με μία αριστερή κριτική ματιά.

Τελευταίο του βιβλίο που κυκλοφόρησε στα Ελληνικά είναι το«Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο από τις εκδόσεις Θεμέλιο. Ο τίτλος που επέλεξε ο διάσημος Βρετανός μαρξιστής ιστορικός για το νέο του βιβλίο, μπορεί να θυμίζει «εγχειρίδιο οδηγιών», στην πραγματικότητα όμως είναι ένας πλήρης χάρτης της επίδρασης του μαρξισμού από το 1840 ως τις μέρες μας. Πρόκειται για συλλογή άρθρων που έχουν γραφτεί από 1956 ως το 2009, τα οποία παρά τη χρονική απόσταση που τα χωρίζουν και τις διαφορετικές αφορμές που οδήγησαν στην πρωτότυπη δημοσίευσή τους, συνιστούν μια ενότητα που σπανίζει στα συνήθη βιβλία – συλλογές.

Από τα πρωτότυπα κείμενα που περιέχει ο τόμος, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο με τίτλο «η υποχώρηση του μαρξισμού 1983-2000», στο οποίο ο συγγραφέας επιχειρεί μια ενδελεχή προσέγγιση της μάχης ιδεών που ακολούθησε την περεστρόικα και την κατάρρευση. Ο Χόμπσμπαουμ εκτιμά, κόντρα στο ρεύμα, ότι κατά τη δεκαετία του 1970 οι κοινωνικές επιστήμες υφίστανται μια «γενικότερη μετάλλαξη» που τις απομακρύνει από το μαρξισμό. Παρόλ’ αυτά, υποστηρίζει ότι στις μέρες μας ο Μαρξ τελικά επανέρχεται «κάπως απροσδόκητα σε έναν κόσμο που ο ίδιος ο καπιταλισμός υπενθυμίζει πως το μέλλον τίθεται υπό αμφισβήτηση όχι από την απειλή της κοινωνικής επανάστασης, αλλά από την ίδια τη φύση των ανεξέλεγκτων παγκόσμιων δράσεών του».

Πηγή για τη βιβλιοκριτική.