Το τέλος του Φώσκολου και μια «Λάμψη» που δεν σβήνει ποτέ…
Την Τετάρτη απεβίωσε σε ηλικία 88 χρονών ο Νίκος Φώσκολος ένας από τους πιο διάσημους Έλληνες σκηνοθέτες και σεναριογράφους. Σύμφωνα με το περιβάλλον του είχε πλήρη διαύγεια. Ο Φώσκολος ήταν οπωσδήποτε ικανός άνθρωπος, αλλά δεν πήγε ποτέ κόντρα στο ρεύμα. Θα αντισταθούμε στον πειρασμό να μιλήσουμε για τον ιδεολογικό ρόλο που έπαιξε το κατασκοπευτικό σίριαλ «Άγνωστος Πόλεμος» (που όταν προβαλλόταν επί χούντας λένε ότι ερήμωνε η Αθήνα) μιας και δεν έχουμε δει ούτε ένα επεισόδιο και ότι έχουμε ακούσει είναι από δεύτερο χέρι (και ο σκηνοθέτης είναι ακόμα άθαφτος). Λεπτομέρειες για την πλούσια κινηματογραφική και καλλιτεχνική του διαδρομή μπορείτε να βρείτε σε όλες σχεδόν τις ιστοσελίδες.
ο Νίκος Φώσκολος στις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του κατάφερε να αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα του στην ελληνική τηλεόραση και τη δεκαετία του ’90 με τη μακροβιότερη καθημερινή σαπουνόπερα (10 χρόνια, κοντά στα 2.000 επεισόδια) τη Λάμψη.
Πιο αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό -και ίσως κύριο προτέρημα- της Λάμψης (και των άλλων σειρών του Φώσκολου) είναι ότι ποτέ δεν έκαναν τον τηλεθεατή να αισθάνεται χαζός, ότι μένει πίσω από τις εξελίξεις. Οι ήρωες της σειράς ήταν υποχρεωμένοι να επαναλαμβάνουν και να επαναδιατυπώνουν κάθε φράση πολλές φορές μέχρι και ο τελευταίος βαρήκοος, νυσταγμένος, υπερήλικας τηλεθεατής να μπορέσει να καταλάβει τι γίνεται.
Πέθανε ο Φώσκολος; Θέλετε να μου πείτε δηλαδή ότι πέθανε; Μίλα καθαρά, για τον Θεό Βίρνα. Πέθανε ο Φώσκολος; δηλαδή δεν ζει; Πέθανε;
— beatBukowski (@beatBukowski) October 30, 2013
Ας θυμηθούμε ένα σατιρικό κείμενο μας για τα κοινωνικοπολιτικά διδάγματα της Λάμψης….μιας cult πλέον σειράς που κατέρριψε τα κλισέ της κλασικής φυσικής περί αιτίου και αιτιατού, περί χρόνου και χώρου (αρκεί να μην πάρει κανείς στα σοβαρά την ακόλουθη «ανάλυση»)
Κυρίαρχο ρόλο στην «ακαδημαϊκή αναγνώριση» της Λάμψης έπαιξε το αλάνθαστο φουτουριστικό όραμα του δημιουργού της, η τρομακτική ικανότητα του Φώσκολου να συλλαμβάνει τα τρεντς της εποχής μας.
Πολύ καιρό οι νεοφιλελεύθεροι φωστήρες είπανε ότι στο μέλλον ο εργαζόμενος θα πρέπει να αλλάζει πολλές φορές επάγγελμα, η «Λάμψη» είχε προβλέψει την εργασιακή περιπλάνηση και τις ευέλικτες εργασιακές σχέσεις. Ο Στράτος π.χ ένας από τους ήρωες της σειράς, ήταν ποιητής, μετά έγινε ζιγκολό, ύστερα ιδιοκτήτης μπαρ και εσχάτως αστυνομικός. Η Νάσια αρχικά ήταν γραμματέας, μετά ιερόδουλος, μετά μπαργουμαν και τέλος έγινε κι αυτή αστυνομικός. Ακόμα και ο πρωτότοκος γιος του Γιάγκου Δράκου ο Αλέξης (διαβόητος επειδή είχε βάλει στο μάτι τη μητριά του Κάτια Δανδουλάκη), εκτός από την ιατρική ασκούσε και τη δικηγορία ανάλογα με τις περιστάσεις. Άνεργος πάντως δεν έμενε ποτέ κανείς. Δουλειές υπήρχαν πάντα.
Στη «Λάμψη» είδαμε (πριν το ζήσουμε) τον σκληρό πυρήνα του κεφαλαίου να αναλαμβάνει άμεσα και με όλο και λιγότερα προσχήματα τη διακυβέρνηση του κράτους. Ισόβιος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης ήταν ο αδερφός του Γιάγκου ο διαπλεκόμενος και βαθιά διεφθαρμένος Σέβος (που τον υποδυόταν αρχικά ο Χρήστος Κωνσταντόπουλος και στη συνέχεια ο επίσης μακαρίτης Νίκος Απέργης). Εκτός από την επιχειρηματική και πολιτική εξουσία η δυναστεία Δράκου είχε γερές άκρες και στη δικαστική (είχε διορίσει τη γυναίκα του Βίρνα Λιώσση Δράκου εισαγγελέα εφετών).
Ο ίδιος ο Γιάγκος φλέρταρε για ένα διάστημα με το σενάριο να κατέβει ο ίδιος για αρχηγός της Ελλάδας α λα Μπερλουσκόνι, αλλά τελικά αποφάσισε (σοφά) ότι προτιμά να κινεί τα νήματα πίσω από τις σκιές παρά να εκτεθεί προσωπικά.
Στον κόσμο της «Λάμψης» άλλωστε εκλογές δεν γίνανε ποτέ (για να μην επιβαρύνουν τον προϋπολογισμό;). Εξάλλου και στην πραγματική ζωή που γίνονται εκλογές, τα μονοπώλια και ο πολυεθνικές τύπου «Τζάϊαντ» δεν κυβερνάνε τον τόπο; Εδώ έχουμε μια σαφή νύξη του δημιουργού της σειράς για τον περιορισμένο χαρακτήρα και την παρακμή της σύγχρονης αστικής δημοκρατίας (πριν καν τον οριστικό εκφυλισμό που ζούμε σήμερα).
Ξεπέταγμα εκατομμυρίων…
Η κυριαρχία της αγοράς, του χρηματιστηρίου και του πλαστικού χρήματος (που ζήσαμε στη δεκαετία του ’90), φαίνονται στη Λάμψη από τα αστρονομικά ποσά που πετάει με τρομερή ευκολία ο Γιάγκος από τα μαύρα ταμεία της Τζάιαντ για εξαγορές συνειδήσεων, μίζες, ανταμοιβές συνεργατών και για κατακτήσεις ωραίων γυναικών. Αν αθροίσει κανείς το εικονικό χρήμα που αναφέρεται στη Λάμψη θα πίστευε κανείς ότι οι πόροι της εταιρείας ξεπερνούν τον ετήσιο προϋπολογισμό των ΗΠΑ (κάτι που έκανε πραγματικότητα η Apple το 2012).
Προφανώς ο Φώσκολος προέβλεψε την οικονομική κρίση, καθώς η σειρά αποδεικνύει περίτρανα την πλασματική υπερτίμηση του κεφαλαίου και το παραμύθι περί «πραγματικής οικονομίας».
Η διαπλοκή κράτους, υποκόσμου και παρακράτους, η διαφθορά της Αστυνομίας φαίνονται σε όλο τους το μεγαλείο στη «Λάμψη». Ο θρησκόληπτος ψυχοπαθής Ευλογητός, ένας σίριαλ κίλερ γυναικών αποδείχτηκε μέλος του ειδικού αστυνομικού σώματος που είχε συσταθεί για τη σύλληψή του (σας θυμίζει κάτι;) Και ποια είναι τα λοιπά μέλη του επιτελείου της Αστυνομίας στη Λάμψη; ¨Ενας πρώην ναρκομανής, πρώην τυφλός και πρώην σχιζοφρενής. Μια πρώην πόρνη, δύο τύποι με παθολογικό μίσος για τις γυναίκες και σαν κερασάκι στην τούρτα και η κόρη του Γιάγκου Δράκου, η Τατιάνα που μέσα σε ένα μήνα (!) χωρίς να έχει φοιτήσει σε κάποια ειδική σχολή, αναρριχήθηκε και έγινε αξιωματικός στα ανώτερα κλιμάκια των Σωμάτων Ασφαλείας κυρίως επειδή ήταν μια Δράκαινα και λιγότερο για τις ικανότητές της.
Η Λάμψη είναι ο θρίαμβος των υπαινιγμών, της αφαιρετικής γραφής. Οι ήρωες της Λάμψης υποτίθεται είναι βαθύπλουτοι, αλλά ο πλούτος δεν επιδεικνύεται. Δεν βλέπουμε πανάκριβα αυτοκίνητα, καζίνα, θαλαμηγούς και άλλες χυδαίες ενδείξεις του υλικού πλούτου. Εκτός των άλλων ο Φώσκολος ήταν προφήτης της λεγόμενης γενιάς «μπούμερανγκ» καθώς τα παιδιά του Δράκου μπορεί να είχαν περάσει προ πολλού τα τριάντα αλλά εξακολουθούσαν να μην εγκαταλείπουν την πατρική εστία (έπαυλη).
Αόρατη τεχνολογία…
Αφανής και υπαινισσόμενη στον κόσμο του Φώσκολου και η επανάσταση των νέων τεχνολογιών.Η Τζάιαντ ήταν το μόνο πολυεθνικό μεγαθήριο που δεν εισήγαγε hi-tech μηχανές για να περιορίσει τις θέσεις εργασίας. Πουθενά στη σειρά δεν εμφανίζονται υπολογιστές, ούτε στο σούπερ επιτελείο της Αστυνομίας, ούτε καν στο γραφείο του Γιάγκου Δράκου. Αυτή ήταν η ουμανιστική απάντηση της Λάμψης στις θεωρίες για το «τέλος της εργασίας».
Τα εξωτερικά γυρίσματα τα πρώτα εννιά χρόνια απόντα. Το δράμα εκτυλίσσεται σε δωμάτια χωρίς παράθυρα, γραφεία, αίθουσες συσκέψεων της Αστυνομίας και αποθήκες-άντρα μοναχικών εγκληματιών. Το πέρασμα των εποχών έχει καταργηθεί καθώς οι ήρωες κυκλοφορούν μονίμως σε κλιματιζόμενους χώρους. Οι εξωτερικές σκηνές και τα πλάνα δράσης που προστέθηκαν μετά τη 10η σεζόν, για να ανανεώσουν το σκηνικό όχι μόνο δεν κατάφεραν να τονώσουν το ενδιαφέρον (που είχε αρχίσει ήδη να ατονεί) αλλά θεωρήθηκαν από τους σκληροπυρηνικούς φαν της σειρά λίγο-πολύ ως προδοσία και αλλοίωση του αρχικού μινιμαλιστικού (στα όρια του φον-τριερικού δόγματος) concept.
Η Λάμψη επιβεβαιώνει το βασικό νόμο της ιστορίας ότι φτιάχνεται από τις μάζες και όχι από τις προσωπικότητες αφού μέσα σε μια δεκαετία είδαμε τους βασικούς πρωταγωνιστές της σειράς να εξαφανίζονται με απαράμιλλη φυσικότητα ανάλογα με τις μαύρες τρύπες του κάστινγκ και τη λήθη να σκεπάζει τα πάντα. (με μοναδική εξαίρεση τον ίδιο τον Γιάγκο Δράκο-Χρήστο Πολίτη, υποψήφιο με την Πολιτική Άνοιξη του Αντώνη Σαμαρά στις εκλογές που η ΠΟΛΑΝ απέτυχε να μπει στη Βουλή καθώς πήρε 2,94%). Στην κεντρική προεκλογική ομιλία του Σαμαρά το 1996 υπήρχε ένα χαρακτηριστικό πλάνο –που δυστυχώς δεν βρήκαμε στο youtube- με τον σημερινό πρωθυπουργό να καταγγέλλει τον Χρήστο Λαμπράκη ως υπεύθυνο για την άθλια κατάσταση του τόπου και τον Χ. Πολίτη από κάτω να χειροκροτεί.
Στο τελευταίο επεισόδιο της Λάμψης ο Γιάγκος Δράκος τιμωρήθηκε επιτέλους για τα εγκλήματα του –όχι από το ειδικό δικαστήριο που αποδείχτηκε ναός δικομματικής συγκάλυψης και αθώωσε τον επιχειρηματία πανηγυρικά- αλλά επειδή έμεινε μόνος και έρημος να μιλάει σε ένα άδειο τραπέζι καθώς τα παιδιά και η γυναίκα του τον εγκατέλειψαν οριστικά. Οι τηλεθεατές πάντως ήταν αυτοί που γύρισαν πρώτοι την πλάτη στη Λάμψη του Γιάγκου και διέγραψαν και το πικρό τηλεοπτικό του τέλος…
Ο «Φωσκολισμός» έσβησε μια δεκαετία πριν τον δημιουργό του, αλλά παραμένει σημείο αναφοράς για μια εποχή που ήδη μοιάζει τόσο μα τόσο μακρινή.