Φοιτητικές εκλογές: Τα όποια σκιρτήματα ίσα που ακούγονται στη γονατισμένη κοινωνία
της Αφροδίτης Τζιαντζή από την Εφημερίδα των Συντακτών
«Oι φοιτητές μας, που αγωνίστηκαν στο Πολυτεχνείο, αυτοί έριξαν τη χούντα». Αυτή τη φράση έλεγε και ξανάλεγε η δημοκράτισσα θεία στα οικογενειακά τραπέζια τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, πλέκοντας το εγκώμιο των ανιψιών της που συμμετείχαν στις καταλήψεις της Νομικής και του Πολυτεχνείου. Τι κι αν κάποιοι δεξιοί ή σκεπτικιστές συγγενείς τη διέκοπταν με ατάκες του τύπου «…να μην ερχόταν ο Καραμανλής, ακόμα χούντα θα ΄χαμε» ή «ποιοι φοιτητές, με την εισβολή στην Κύπρο έπεσε η δικτατορία», η θεία δεν σήκωνε κουβέντα.
Χριστός και Τσε Γκεβάρα
Για εκείνην οι πρώην φοιτητές, που έφεραν τα εύσημα της αντιδικτατορικής πάλης, ήταν κάτι μεταξύ Χριστού και Τσε Γκεβάρα, με λίγο από Καραϊσκάκη και Κολοκοτρώνη. Εχυσαν το αίμα τους για να ζούμε ελεύθεροι.
Το φωτοστέφανο με το οποίο τους περιέβαλλε φάνταζε γραφικό. Ηταν όμως ενδεικτικό της ιστορικής φόρτισης που κουβαλούσε και μόνο το άκουσμα της ιδιότητας «φοιτητής», παραπέμποντας στα παιδιά του Νοέμβρη του ΄73, που ακόμα και σήμερα το χνάρι του δεν λέει να σβήσει.
Ηταν η εποχή που οι εφημερίδες διέθεταν ξεχωριστό «υπεύθυνο φοιτητικού ρεπορτάζ» και οι εκλογές της ΕΦΕΕ γίνονταν πρωτοσέλιδο. Για μια παρατεταμένη, αν και όχι ομοιογενή, περίοδο, οι αγώνες του φοιτητικού κινήματος δεν είχαν μόνο τη δύναμη να ακυρώνουν νομοσχέδια και να ρίχνουν υπουργούς, αλλά επηρέαζαν και την κεντρική πολιτική σκηνή.
Φέτος συμπληρώνονται δέκα χρόνια από την τελευταία φορά που το φοιτητικό κίνημα εισέβαλε μαζικά και δυναμικά στο προσκήνιο με τις νικηφόρες κινητοποιήσεις ενάντια στην αναθεώρηση του άρθρου 16, υπερασπιζόμενο το δημόσιο πανεπιστήμιο. Από τότε το φοιτητικό κίνημα ακολουθεί την πλημμυρίδα και την άμπωτη των κοινωνικών κινημάτων, συμμετέχοντας ενεργά, αλλά χωρίς απαραίτητα να δίνει τον τόνο.
Από τον Δεκέμβρη του ΄08, τις μαζικές αντιμνημονιακές κινητοποιήσεις της διετίας 2010-2012 ώς και τις σημερινές πιο ισχνές διαδηλώσεις, τα φοιτητικά μπλοκ συχνά βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, τρώνε πρώτα τα δακρυγόνα, διαλύονται τελευταία από τις φυσουνιές των ΜΑΤ, όπως την περασμένη εβδομάδα, την επεισοδιακή νύχτα της 18ης Μαΐου, την ώρα της ψήφισης του πολυνομοσχεδίου. Μόνο που από χρόνο σε χρόνο η γραμμή αυτή γίνεται πιο εύθραυστη. Τα ίδια πανό, τα ίδια συνθήματα, λιγότερος κόσμος, περισσότερη κούραση.
Σημαίνει αυτό ότι έλειψαν τα πεδία διεκδίκησης καθαρά φοιτητικών αιτημάτων; Ισα ίσα. Η διαρκής εντατικοποίηση των σπουδών και η κατάτμησή τους σε ταχύρρυθμους κύκλους παραγωγής άνεργων πτυχιούχων, η βιομηχανία μεταπτυχιακών επί πληρωμή, η ψήφιση του νόμου Διαμαντοπούλου το ΄11, με την κατάργηση του ασύλου, οι άγριες περικοπές στη χρηματοδότηση της ανώτατης παιδείας, με κούρεμα προϋπολογισμών ώς και 80% μέσα σε πέντε χρόνια, η ενίσχυση των ταξικών φραγμών, όλα αυτά, ενώ θα περίμενε κανείς να λειτουργήσουν ως αιτίες αναζωπύρωσης του φοιτητικού κινήματος, μοιάζει να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα.
Οι φοιτητικές αντιδράσεις παίρνουν ενίοτε δυναμικές μορφές, με χαρακτηριστικότερες τις παρεμβάσεις αριστερών φοιτητών επί πρυτανείας Φορτσάκη το 2014, που χαρακτηρίστηκαν «εισβολές», στηρίζονται όμως περισσότερο από πολιτικοποιημένες πρωτοπορίες -«ακραίες μειοψηφίες» για τους νεοφιλελεύθερους- και λιγότερο από τις μάζες των φοιτητών που παραμένουν παθητικές.
Λαβές για σχόλια
Μια σειρά από εκφυλιστικά φαινόμενα, με χαρακτηριστική την επίθεση φοιτητών της ΚΝΕ σε μέλη αριστερών σχημάτων της ΕΑΑΚ στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου τον περασμένο Μάρτιο, δίνουν λαβές σε σχόλια για την παρακμή και την απομαζικοποίηση του φοιτητικού κινήματος. Οι εικόνες των μισο-άδειων αμφιθεάτρων και των δίχως απαρτία φοιτητικών συνελεύσεων συνυπάρχουν με κρούσματα τραμπουκισμών, «ενδοκινηματικούς» μίνι εμφυλίους, που θυμίζουν απομονωμένες σέχτες.
Φαινόμενα που με τη σειρά τους αποξενώνουν ακόμα περισσότερο τους φοιτητές από τον φοιτητικό συνδικαλισμό όπως τον γνωρίζουν: τραπεζάκια, εκλογές, αριστερά σχήματα με πλατφόρμες-μπούλετ (οι γνωστές βουλίτσες με τα κατεβατά αιτημάτων), μάχες της αφίσας, ΔΑΠ και ΠΑΣΠ να ψαρεύουν πελατάκια μοιράζοντας σημειώσεις, διοργανώνοντας πάρτι και εκδρομές και στη γωνία το δίλημμα «μετανάστευση ή ανεργία και υποαπασχόληση».
Κλαίω ρε μαλάκες 😂😂😂
ΕΠΟΣ pic.twitter.com/lEkktdkTjL— Chris Tsokanis (@christsok) 9 Μαΐου 2017
Το όνειρο της φυγής
Η εξωτερική μετανάστευση για σπουδές και δουλειά είναι κοινή φιλοδοξία όλο και περισσότερων φοιτητών, ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων, που φεύγουν για να γλιτώσουν από το φάσμα της φτωχοποίησης.
Το όνειρο της φυγής, το όνειρο της ατομικής επίλυσης των συλλογικών προβλημάτων, μετά από εφτά χρόνια καθίζησης του βιοτικού επιπέδου, ίσως δίνει κάποιες απαντήσεις στο ερώτημα «γιατί δεν κουνιέται φύλλο» σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο. Ή έστω στο γιατί τα φύλλα που θροΐζουν, μαζί τους τα όποια φοιτητικά σκιρτήματα, ίσα που ακούγονται από μια κοινωνία που μοιάζει γονατισμένη.
Σε περιόδους σαν κι αυτή βοηθάει να θυμόμαστε ότι η Ιστορία απεχθάνεται τις προβλέψεις και ότι έτσι όπως είναι τα πράγματα έτσι δεν θα μείνουν. «Η Γαλλία βαριέται, η νεολαία βαριέται […] τίποτα δεν μπορεί να ταράξει την ησυχία» έγραφε σε κύριο άρθρο η «Μοnde» τον Μάρτη του ΄68. Δύο μήνες αργότερα, ξεκινώντας από τα πανεπιστήμια και τις φοιτητικές εστίες, ξέσπασε η μεγαλειώδης εξέγερση του Μάη.
Στην Ελλάδα του 2017, δύο μέρες πριν από τις φοιτητικές εκλογές, οι συνήθεις τίτλοι των ρεπορτάζ για το «υποτονικό κλίμα στα πανεπιστήμια» περιμένουν τη μελλοντική τους διάψευση. Mόνο που, σε αντίθεση με τον αρθρογράφο της «Μοnde» του ΄68, η διάψευση αυτή ίσως καθυστερήσει περισσότερο από δύο μήνες.
Κορυφαίες στιγμές από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα
■ 1974-76: Με δύναμη από το Πολυτεχνείο. Εχοντας πρωταγωνιστήσει στον αντιδικτατορικό αγώνα, το φοιτητικό κίνημα έχει πρωτόγνωρο κύρος και διαδραματίζει κεντρικό πολιτικό ρόλο. Δίνει νικηφόρους αγώνες ενάντια στον «κρατικό συνδικαλισμό» και συμβάλλει στην «αποχουντοποίηση» των ΑΕΙ.
■ Το 1975 εκλέγεται το πρώτο κεντρικό συμβούλιο της ΕΦΕΕ, με ηγεμονία των δυνάμεων της ΚΝΕ (ΠΣΚ) και της ΠΑΣΠ. Εμφανίζονται οι βασικές παθογένειες του φοιτητικού κινήματος: η υπερ-πολιτικοποίηση, η κομματικοποίηση, η γραφειοκρατία.
■ 1978-1979: Ο νόμος 815 καταργείται στο πεζοδρόμιο. Καλοκαίρι του 1978 κατατίθεται αιφνιδιαστικά ο νόμος 815 με ρυθμίσεις εντατικοποίησης των σπουδών. Η διάσπαση της ΕΚΟΝ-Ρήγας Φεραίος, της Νεολαίας του ΚΚΕ Εσωτερικού, με τη Β’ Πανελλαδική, το 1978, οδηγεί στη δημιουργία των «Συσπειρώσεων» στα πανεπιστήμια, που πρωταγωνιστούν μαζί με άλλες παρατάξεις της εξωκοινοβουλευτικής (ΠΠΣΠ, ΑΑΣΠΕ) στο νικηφόρο κίνημα των καταλήψεων του 1979 ενάντια στον Ν. 815.
■ Στις 16/12/79 στρατιωτικοποιημένες ομάδες της ΚΝΕ εισβάλλουν στο Χημείο για να αποσπάσουν τον έλεγχό του από τη Συντονιστική.
Παρά τις εσωτερικές του συγκρούσεις, το φοιτητικό κίνημα πετυχαίνει την απόσυρση του Ν. 815. Ο Καραμανλής ανακοινώνει την ανάκληση του νόμου τον Ιανουάριο του 1980.
■ Πολυτεχνείο 1980: Η μειοψηφία της ΕΦΕΕ επιχειρεί να σπάσει την απαγόρευση της πορείας στην αμερικανική πρεσβεία. Τα ΜΑΤ αιματοκυλούν τη διαδήλωση, αφήνοντας δύο νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες.
■ 1982-85: Η «αλλαγή» και οι αυταπάτες της. Την άνοιξη του 1982 κατατίθεται ο νόμος-πλαίσιο 1268. Μαζί με μια σειρά εκσυγχρονιστικές τομές, καθιερώνεται η φοιτητική συμμετοχή στα πανεπιστημιακά όργανα. Το φοιτητικό κίνημα αποστεώνεται σταδιακά από το ζωντανό περιεχόμενό του και γίνεται καρικατούρα του κοινοβουλίου. Το 11ο Πανσπουδαστικό Συνέδριο το 1982 αποτυγχάνει να ψηφίσει κάποιο τυπικό «πρόγραμμα δράσης». Η ΔΑΠ, φοιτητική παράταξη της Νέας Δημοκρατίας, αναπτύσσεται ραγδαία.
■ 1985-1989: Ξεσπάσματα και υποχωρήσεις. Η μετατόπιση του ΠΑΣΟΚ στα δεξιά συνδυάζεται με όξυνση της καταστολής.
Aποκορύφωμα, η δολοφονία του μαθητή Μιχάλη Καλτεζά στα Εξάρχεια τον Νοέμβρη του ’85 από τον αστυνομικό Αθ. Μελίστα. Μέρος των φοιτητών στρέφεται στη ριζοσπαστικοποίηση. Η ΔΑΠ αναδεικνύεται πρώτη δύναμη στις εκλογές το 1987.
Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις με μια σειρά αιτήματα (προβλήματα διαβίωσης, κρούσματα αυθαιρεσίας…) κλιμακώνονται το φθινόπωρο του 1987, με καταλήψεις, μαζικές πορείες, συγκρούσεις στο υπουργείο Παιδείας, και συνεχίζονται ώς το φθινόπωρο του ’88.
Το σκάνδαλο Κοσκωτά έχει ως άμεσο αποτέλεσμα το «πάγωμα» των μαζικών αγώνων. Η διαγραφή της ΚΝΕ από το ΚΚΕ οδηγεί στην εμφάνιση νέων δυνάμεων στα πανεπιστήμια.
■ 1990: Ορόσημο των κινητοποιήσεων οι αντιδράσεις ενάντια στην προκλητική αθώωση του Μελίστα, τον χειμώνα του 1990. Φοιτητές ενώνονται με την πολιτικοποιημένη «άγρια» νεολαία και κομμάτια του αντιεξουσιαστικού χώρου. Στις φοιτητικές εκλογές η ΔΑΠ κατακτά ποσοστό-ρεκόρ 47%. Εμφανίζονται τα Αριστερά Αντισυναινετικά Σήματα (ΑΑΣ), με πυρήνα την ΚΝΕ-ΝΑΡ, την ΕΚΟΝ-Ρήγας Φεραίος και τμήμα των Συσπειρώσεων, με 12%. Είναι το πρόπλασμα της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αριστερής Κίνησης (ΕΑΑΚ) που θα ιδρυθεί έναν χρόνο αργότερα.
■ 1990-1991: Καταλήψεις ενάντια στο πολυνομοσχέδιο Κοντογιαννόπουλου
Η χώρα συγκλονίζεται από μαθητικές και φοιτητικές καταλήψεις και διαδηλώσεις ενάντια στο πολυνομοσχέδιο του Β. Κοντογιαννόπουλου, που προβλέπει αντιδραστικές αλλαγές σε όλη την εκπαίδευση. Ιανουάριο του 1991 δολοφονείται ο καθηγητής Νίκος Τεμπονέρας στην Πάτρα από παρακρατικούς με επικεφαλής τον πρόεδρο της ΟΝΝΕΔ, Γ. Καλαμπόκα. Ο Κοντογιαννόπουλος παραιτείται. Ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης ανακοινώνει την έναρξη διαλόγου από «μηδενική βάση».
■ 1995: Πραγματοποιείται το τελευταίο Πανσπουδαστικό Συνέδριο της ΕΦΕΕ. Εκτοτε δεν έχει γίνει δυνατή η ανασύστασή της.
■ 1998-99: Το κίνημα ενάντια στην κατάργηση της επετηρίδας και τις μεταρρυθμίσεις Αρσένη.
Μαζικές καταλήψεις σχολών και αποκλεισμοί εξεταστικών κέντρων του ΑΣΕΠ από φοιτητές και εκπαιδευτικούς, ενάντια στην κατάργηση της επετηρίδας. Οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται το 1999 και το σύνθημα «Κάτσε καλά, Γεράσιμε» μένει ιστορικό. Ωστόσο οι μεταρρυθμίσεις περνάνε.
■ 2006-2007: Το τελευταίο νικηφόρο ξέσπασμα του φοιτητικού κινήματος. Πορείες δεκάδων χιλιάδων φοιτητών, μπλοκάρισμα των σχολών με καταλήψεις σε όλη την Ελλάδα, ενωτικούς αγώνες των αριστερών παρατάξεων. Βασικό αίτημα, η απόσυρση της τροποποίησης του άρθρου 16 του Συντάγματος και η κατάργηση του νόμου-πλαίσιο της Μαριέττας Γιαννάκου, που προέβλεπε τη σύνδεση της χρηματοδότησης των πανεπιστημίων με την αξιολόγηση.
■ 2011: Τον Αύγουστο ψηφίζεται με ευρεία πλειοψηφία ο νόμος-πλαίσιο για την Ανώτατη Εκπαίδευση της Αννας Διαμαντοπούλου. Καταργεί το πανεπιστημιακό άσυλο και επιβάλλει τα Συμβούλια Διοίκησης ως υπερ-όργανο ελέγχου. Εκατοντάδες τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ κατεβαίνουν σε κατάληψη. Οι φοιτητικοί αγώνες ποινικοποιούνται, με διώξεις που για κάποιους συνεχίζονται έως και σήμερα.
Πηγές: Γιάννης Μαυρής – Το φοιτητικό κίνημα στην πρώιμη μεταπολίτευση (http://ektosgrammis.gr/node/24)
Τάσος Κωστόπουλος: Φοιτητικό Κίνημα 1974-1992, έκδοση της ΕΚΟΝ Ρήγας-Φεραίος.