Ο Ντάριο Φο και το λαϊκό θέατρο

(στη φωτογραφία ο γιός του Ντάριο Φο στην πολιτική κηδεία του πατέρα του)

Η σύμπτωση είναι εντυπωσιακή: το Νόμπελ Λογοτεχνίας δίνεται σε έναν αιρετικό καλλιτέχνη, τον Μπομπ Ντίλαν, την ίδια μέρα που πεθαίνει ένας άλλος αιρετικός παραλήπτης του, ο Ντάριο Φο, που τιμήθηκε με το ίδιο βραβείο το 1997.

Ως προς την καλλιτεχνική τους δύναμη, τα «γραπτά» θεατρικά έργα του Φο, δεν είναι συγκρίσιμα με εκείνα του Τένεσι Ουίλιαμς ή του Άρθουρ Μίλερ, οι οποίοι δεν τιμήθηκαν με Νόμπελ. Όμως οι παραστάσεις του Φο, η κοινωνική και καλλιτεχνική διαδρομή του συνολικά, άφησαν ένα ισχυρό αποτύπωμα στο θέατρο και τον λαϊκό πολιτισμό γενικότερα.

Ήταν από καλή γενιά ο Φο, όπως και η σύντροφός του, η ηθοποιός Φράνκα Ράμε. Αυτό διαπιστώνει κανείς διαβάζοντας τα βιογραφικά τους. Καλή όχι από την άποψη της αριστοκρατικότητας αλλά της γέννησής τους από τα σπλάχνα της λαϊκής καλλιτεχνικής και αφηγηματικής έκφρασης. Και οι δύο είχαν ισχυρούς δεσμούς με την προφορική αφηγηματική παράδοση, αλλά και με τον κόσμο των λαϊκών, αντιφασιστικών κι εργατικών αγώνων.

Ο Φο και η Ράμε δεν περιφρόνησαν τα «εμπορικά» μέσα, δηλ. την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Οι εκπομπές του ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς και πάντα ενοχλούσαν την εξουσία και προκαλούσαν την επέμβαση της λογοκρισίας και το κλείσιμο της πόρτας. Στο σόου τους «Καντσονίσιμα» στη RAI, που όταν προβαλλόταν οι ταξιτζήδες σταματούσαν τα αυτοκίνητά τους καταμεσής του δρόμου και τα μπαρ που είχαν τηλεόραση πλημμύριζαν με κόσμο, ο Φο και η Ράμε μιλούσαν για εργατικά ατυχήματα, για το ρόλο της Μαφίας και άλλα καυτά θέματα. Το 1974 μια ομάδα φασιστών απάγει, βασανίζει και βιάζει τη Φράνκα Ράμε, «τιμωρώντας» τη για την πολιτική δράση της. Όμως εκείνη, ύστερα από δύο μήνες διάλειμμα, ξαναγυρίζει στη σκηνή και αποκαλύπτει την εγκληματική ιστορική πορεία του φασισμού.

Παρά τις πάμπολλες κλειστές πόρτες, την τρομοκράτηση, τις απαγορεύσεις, ο Φο και η Ράμε έβρισκαν τρόπους και έκαναν θέατρο και έρχονταν σε επαφή με το πιο ζωντανό κομμάτι της ιταλικής κοινωνίας: παραστάσεις στο δρόμο, σε πλατείες, σε κατειλημμένα εργοστάσια.

Ο Ντάριο Φο πρόσφερε πολλά όχι απλώς στο θέατρο, αλλά στη σχέση του λαού με το θέατρο. Και η μεγάλη πρόκληση είναι πώς θα συνεχιστεί, με νέες μορφές, αυτή η πολύτιμη κληρονομιά.

dΜια εκδοχή του κειμένου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν 16.10