Η ψηφιακή «ανάσταση» μιας μεγαλειώδους γλυπτικής σύνθεσης

Αξίζει να ασχοληθούμε με μια δημοσιογραφική επιτυχία της εφημερίδας «Πρωινή» του Πύργου, που δημοσιεύει ένα αναλυτικό ρεπορτάζ για την ψηφιακή αναπαράσταση των γλυπτών στο περίφημο ανατολικό αέτωμα του ναού του Δία στην αρχαία Ολυμπία. Πρόκειται για ένα πρωτοποριακό πρότζεκτ που θα παρουσιαστεί το 2014 σε διεθνές συμπόσιο στη Βουδαπέστη.  Επιτυχία των Ούγγρων, αλλά και αποτυχία του ελληνικού κράτους και του υπουργείου Πολιτισμού που, στο όνομα των περικοπών, παραμελεί τόσο την επιστημονική αρχαιολογική έρευνα όσο και τη σωστή φύλαξη των αρχαιολογικών τόπων. Το κείμενο, που περιέχει στοιχεία τα οποία έρχονται για πρώτη φορά στο φως,  υπογράφει ο Χρήστος Βορλόκας.

Μια σημαντική επιστημονική εργασία που έκαναν πριν λίγα χρόνια Ούγγροι επιστήμονες στο μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας, ρίχνει φως σ’ ένα ζήτημα που για έναν και πλέον αιώνα έχει αποτελέσει αντικείμενο ακαδημαϊκών συζητήσεων στην παγκόσμια αρχαιολογική κοινότητα.

Η εργασία, το πρώτο στάδιο της οποίας πραγματοποιήθηκε από 23 Αυγούστου έως 3 Σεπτεμβρίου 2009, περιελάμβανε ένα λεπτομερέστατο «σκανάρισμα» των αγαλμάτων του ανατολικού αετώματος του ναού του Δία, όπως εκτίθενται στο μουσείο της Ολυμπίας, όπου για πρώτη φορά στο συγκεκριμένο αρχαιολογικό υλικό εφαρμόστηκε η τελευταία λέξη της τρισδιάστασης ψηφιακής τεχνολογίας. Στόχος των επιστημόνων, ήταν να διερευνηθεί η ακριβής αρχική διάταξη των πέντε κεντρικών μορφών του αετώματος, στο κέντρο του οποίου είναι ο Δίας, αριστερά και δεξιά οι βασιλείς Οινόμαος και Πέλοπας και εκατέρωθεν δύο γυναικείες μορφές (πιθανόν η Στερόπη και η Ιπποδάμεια).

Διαφορετικές απόψεις…

Από τα τέλη του 19ου αιώνα που, μετά τις ανασκαφές των Γερμανών αρχαιολόγων στην Ολυμπία, έγινε η πρώτη έκθεση των αετωμάτων, υπήρξαν τέσσερις διαφορετικές απόψεις για το πού ακριβώς στεκόταν η κάθε μορφή στο πρωτότυπο σύμπλεγμα του ανατολικού αετώματος. Ωστόσο, δεν υπάρχουν προφανείς ενδείξεις για το ποια από τις απόψεις αυτές συμφωνεί με την αυθεντική διάταξη του γλυπτικού συμπλέγματος στο ναό.

Μάλιστα, ξένοι αρχαιολόγοι σε συνεργασία με σύγχρονους γλύπτες έκαναν αντίγραφα του αετώματος, με σημαντικότερο αυτό που σήμερα βρίσκεται στο μουσείο της Δρέσδης και είναι σε κλίμακα ένα προς ένα. Όμως, ποτέ άλλοτε δεν είχε γίνει τόσο λεπτομερής καταγραφή και απεικόνιση στοιχείων του ναού και μάλιστα με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας.

Το τελικό πρότζεκτ της ουγγρικής ομάδας, στοιχεία του οποίου παρουσιάζει εδώ για πρώτη φορά η «Πρωινή», θα παρουσιαστεί επίσημα σε διεθνές συμπόσιο στη Βουδαπέστη από τις 8 έως τις 10 Μαΐου του 2014 όπου θα γίνουν γνωστά τα ακριβή συμπεράσματα των επιστημόνων. «Νέες προσεγγίσεις για τον ναό του Δία στην Ολυμπία» είναι ο τίτλος του συμποσίου που διοργανώνει το Ινστιτούτο Αρχαιολογίας της Βουδαπέστης με τη στήριξη της Ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών.

Όπως αναφέρει ο επικεφαλής της εργασίας Αντράς Παταΐ – Χορβάτ, καθηγητής στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας της Βουδαπέστης, το πλήρες εικονικό μοντέλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά σε διάφορους εκπαιδευτικούς και επιστημονικούς σκοπούς, δηλαδή σε μελέτη και σύγκριση του αισθητικού αποτελέσματος των διαφόρων εκδοχών διάταξης των μορφών του αετώματος ή για την απλή απεικόνιση ή την ανακατασκευή του μνημειώδους γλυπτού συμπλέγματος.

«Σκανάρισμα» κομμάτι – κομμάτι

Το «σκανάρισμα» των γλυπτών, δηλαδή η ψηφιακή σάρωση και των τριών διαστάσεων των αντικειμένων, αποδείχθηκε μια εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Η ομάδα ήταν υποχρεωμένη να εργάζεται μόνο τέσσερις ώρες την ημέρα, δεδομένης της μεγάλης αιχμής που παρουσίαζε η κίνηση των επισκεπτών του μουσείου τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Έτσι, χρειάστηκαν περίπου δύο εβδομάδες παραμονής της ομάδας στην Ολυμπία, διάστημα κατά το οποίο η διευθύντρια της 7ης Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Γεωργία Χατζή προσέφερε όλες τις διευκολύνσεις που χρειάστηκε η ομάδα. Για να καταγραφούν και να ψηφιοποιηθούν τα γλυπτά αλλά και ξεχωριστά όλα τα διασωθέντα θραύσματα που τα αποτελούν, χρησιμοποιήθηκαν προηγμένα λογισμικά και ηλεκτρονικά μέσα τα οποία κατάφεραν να απεικονίσουν ακόμη και τις αθέατες πίσω όψεις των αγαλμάτων. Με το υλικό ανά χείρας, η ομάδα επιστημόνων ασχολήθηκε όλα αυτά τα χρόνια με την επεξεργασία των ψηφιακών μοντέλων, σε μια προσπάθεια εικονικής αποκατάστασης της αρχικής τους εικόνας.

Με την ψηφιακή συμπλήρωση των χαμένων θραυσμάτων, όπως η τεχνολογία τα απεικόνισε, διαπιστώθηκε ότι η επικρατέστερη απεικόνιση των γλυπτών διέφερε σε αρκετά σημεία με το γύψινο αντίγραφο της Δρέσδης, το οποίο θεωρείται το πλέον πιστό, αφού έγινε με τη φροντίδα αρχαιολόγων που είχαν πάρει μέρος στις ανασκαφές. Μεταξύ των αντικειμένων που πρόσθεσαν ψηφιακά οι επιστήμονες ήταν τα δόρατα και οι ασπίδες των δύο βασιλιάδων, τα οποία αναπαρέστησαν με βάση ιστορικές περιγραφές για το μήκος και τις διαστάσεις τους. Η τελική άποψη που θα παρουσιάσουν στο συμπόσιο της Βουδαπέστης φαίνεται να συμφωνεί με τη σημερινή διάταξη των μορφών του αετώματος, ωστόσο οι ερευνητές θα κάνουν μια αναλυτική περιγραφή με πολύ ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες που θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά.

Στέγασε ένα από τα Επτά Θαύματα

Ο ναός του Δία, στέγασε για αιώνες ένα από τα Επτά Θαύματα του κόσμου, το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Φειδία. Η γοητεία όμως που ασκεί σ’ ολόκληρο τον κόσμο αυτό το μνημείο, έχει να κάνει και με τα δύο σπουδαία αετώματα αλλά και τις μετώπες με τους άθλους του Ηρακλή. Δυστυχώς, ο μεγάλος σεισμός του 6ου αιώνα μ.Χ. στάθηκε η αιτία για την ολοκληρωτική καταστροφή του μεγαλοπρεπούς δωρικού ναού.

Το δεκατριών μέτρων χρυσελεφάντινο άγαλμα είχε προηγουμένως «απαχθεί» και τελικά καταστράφηκε από πυρκαγιά στην Κωνσταντινούπολη. Τα δύο αετώματα βρέθηκαν στις ανασκαφές του 1870, ήταν όμως οικτρά κατακερματισμένα και πολλά από τα μέλη τους δεν βρέθηκαν ποτέ.

Η πρώτη έκθεση του ανατολικού αετώματος στο παλιό μουσείο της Ολυμπίας ήταν διαφορετική από τη σημερινή. Ποια όμως ήταν η πραγματική διάταξη των γλυπτών στο ναό; Ποιος βασιλιάς βρισκόταν δεξιά και ποιος αριστερά του τιμώμενου θεού, του Δία; Ο περιηγητής Παυσανίας είχε περιγράψει το μνημείο αλλά δεν διευκρίνιζε το «αριστερά» και «δεξιά» αν ήταν υπό την οπτική του θεατή ή όχι. Ίσως το συμπόσιο της Βουδαπέστης να δώσει τις απαντήσεις που περιμένουν οι επιστήμονες.