Η αιθαλομίχλη και τα «φερετράκια»

Το καθάρισμα της καμινάδας ήταν κάποτε μια σκληρή μορφή παιδικής εργασίας, ίσως χειρότερη και από τη δουλειά στα ορυχεία. Οι καμινάδες των τζακιών χρειάζονταν τακτικό καθάρισμα γιατί βούλωναν από την καπνιά και χρειαζόταν να μπει κάποιος στο εσωτερικό τους και να απομακρύνει με βούρτσες και σκούπες τη μαύρη σκόνη που είχε συσσωρευτεί. Και για τη δουλειά αυτή χρησιμοποιούσαν μικρά παιδιά, ηλικίας ακόμα και 4 χρονών, που τρύπωναν μες στην καμινάδα με την καθοδήγηση του μάστορα, του αρχι-καπνοδοχοκαθαριστή. Οι θάνατοι παιδιών από ασφυξία βρίσκονταν στην ημερήσια διάταξη, ενώ οι chimney sweepers (καπνοδοχοκαθαριστές) μικροί και μεγάλοι, συχνά πάθαιναν καρκίνο λόγω της εισπνοής τοξικών ουσιών. Καμία σχέση με τους χαρούμενους καπνοδοχοκαθαριστές που χορεύουν μαζί με τη Μαίρη Πόπινς στις στέγες του Λονδίνου στο γνωστό μιούζικαλ.
Σήμερα η παιδική ηλικία προστατεύεται. Τα παιδιά δεν καθαρίζουν καμινάδες. Όμως μικροί και μεγάλοι εισπνέουν τις ίδιες τοξικές ουσίες και αντιμετωπίζουν τους ίδιους κινδύνους καθώς η αιθαλομίχλη δεν κάνει διακρίσεις. Η προειδοποίηση του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τις επιπτώσεις της αιθαλομίχλης είναι ανατριχιαστική ενώ η κυβέρνηση που δολοφονεί (ασχέτως αν τα πτώματα θα βρεθούν στο μέλλον) σφυρίζει αδιάφορα κι εκδίδει γελοίες ανακοινώσεις με μέτρα που ΘΑ ληφθούν όταν η μαυρίλα θ α κόβεται με το μαχαίρι (π.χ., τα ταξί θα κυκλοφορούν μονά-ζυγά).
Τραγικά επίκαιρο είναι το ποίημα «Ο καπνοδοχοκαθαριστής» από τα «Τραγούδια της αθωότητας» που έγραψε γύρω στο 1780 ο Ουίλιαμ Γέιτς, ο μεγάλος Ιρλανδός ποιητής, για ένα παιδί που καθαρίζει καμινάδες (μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα). Τα «φερετράκια» για τα οποία μιλά το ποίημα επανεμφανίζονται στον 21ο αιώνα σε μια Ελλάδα που επιστρέφει ολοταχώς στο παρελθόν.

Ὁ καπνοδοχοκαθαριστής
«Ὅταν πέθανε ἡ μαμά μου, ἤμουνα πολὺ μικρὸ
καὶ μὲ πούλησε ὁ μπαμπάς μου, πρὶν ἀρχίσω νὰ τσιρίζω.
Τζάκια τώρα καθαρίζω
καὶ κοιμᾶμαι ὅπου βρῶ
στάχτη, σκόνη καὶ καπνό!»

Τσίριζε ὁ μικρὸς ὁ Δάκρης ποὺ τοῦ κόβαν τὰ μαλλιά.
«Εἶναι ὄμορφα» τοῦ εἶπα, «καὶ σγουρά, μὰ μὴ σὲ νοιάζει.
Κάτσε, Δάκρη, δὲν πειράζει.
Στὰ μαλλιὰ δὲ θά ῾χεις πιὰ
στάχτη, σκόνη καὶ καπνιά!»

Ἔκατσε, λοιπόν, ὁ Δάκρης καὶ τοῦ κόψαν τὰ μαλλιά,
μὰ τὸ βράδυ, στ᾿ ὄνειρό του, εἶδε χίλια φερετράκια
μὲ κατάμαυρα καπάκια.
Εἶχαν ὅλα τους παιδιά
πεθαμένα ἀπ᾿ τὴν καπνιά.

Τότε, ἦρθε ἀπὸ πάνω ἕνας ἄγγελος καλός.
Ἄνοιξε τὰ φερετράκια, τὰ παιδάκια σηκωθῆκαν,
σὲ λιβάδι ξεχυθῆκαν.
Ἦταν κι ἕνας ποταμός…
μπῆκαν κι ἔλαμψαν στὸ φῶς.

Ἂφησαν τὰ ἐργαλεῖα κι ὅπως ἤτανε γυμνά,
μὲς στὰ σύννεφα πετάξαν, μέχρι τ᾿ οὐρανοῦ τὴν ἄκρη.
Εἶπε ὁ ἄγγελος στὸ Δάκρη:
«Ἅμα κάθεσαι καλά,
θά ῾χεις τὸ Θεὸ μπαμπά».

Ξύπνησε. Ἔκανε κρύο κι ἤτανε πολὺ πρωί,
μὰ δὲν κρύωνε, μιὰ φλόγα ἔκαιγε μὲς στὴν καρδιά του.
Πῆγε πρῶτος στὴ δουλειά του.
Ὅποιος ἔχει ὑπομονή,
βγαίνει πρῶτος στὴ ζωή.

Και για την ιστορία:
Η αιθαλομίχλη, το 1909, στη Γλασκώβη και το Εδιμβούργο θεωρήθηκε η κύρια αιτία για 1000 περίπου θανάτους ανθρώπων.
Το 1948 στην πόλη Ντονόρα των Ηνωμένων Πολιτειών κατά τη διάρκεια ενός τετραήμερου επεισοδίου ρύπανσης σημειώθηκαν 20 θάνατοι και 6.000 ασθένειες οι οποίες συνδέθηκαν με την αέρια ρύπανση (ο πληθυσμός της πόλης ήταν μόνο 14.000 κάτοικοι).
Το σοβαρότερο επεισόδιο συνέβη στο Λονδίνοο το 1952 όταν μια εβδομάδα υψηλών επιπέδων ρύπανσης είχε σαν αποτέλεσμα να συμβούν 4.000 «πλεονάζοντες» θάνατοι (σύγκριση των ρυθμών θανάτου πριν και μετά το επεισόδιο) οι οποίοι αποδόθηκαν στη ρύπανση.